KRONIKA

EDUKACJA W RYDZE

1897–1911

W 1897 roku rodzina przeniosła się do Rygi. Wacław został uczniem 5 klasy carskiego gimnazjum. W latach 1898–1899 poszerzał szkolną wiedzę o wiadomości na temat zjawisk meteorologicznych – chcąc poznać prawa rządzące takimi niecodziennymi zdarzeniami jak huragany, cyklony i burze, wpisywał do zeszytu wszelkie o nich informacje.

W 1902 roku podjął studia architektoniczne na Politechnice; podczas trwającej 10 lat nauki działał w ekskluzywnym klubie studenckim Arkonia, grał na skrzypcach w orkiestrze studenckiej oraz fotografował. Powstały fotograficzne studia linearnych form w architekturze i dwa autoportrety w lustrach: z 1902 i 1912 roku. Odbył kilka długich, samotnych podróży koleją do ojca, stacjonującego od 1905 roku w Irkucku oraz wędrówki konnymi zaprzęgami po północno-wschodnich ziemiach dawnego Wielkiego Księstwa Litewskiego, badając drewniane budownictwo ludowe.

Jeszcze jako siedemnastoletni uczeń rozpoczął odręczne rysunki ornamentalnych wzorów liniowych, które pomieścił w trzech notesikach z lat 1900, 1903–1907 i 1908, liczących łącznie 88 kart, oraz w nieco większym formatem szkicowniku z 1909 roku, zawierającym 50 luźnych kartek. Dyplom inżyniera architekta otrzymał w 1911 roku.

WARSZAWA–ARCHANGIELSK–WARSZAWA

1912–1934

Od 1912 roku Wacław Szpakowski rozpoczął pracę w Warszawie w biurze słynnego architekta Stefana Szyllera, potem w biurze architektoniczno-budowlanym Izydora Pianki. Krótko przed wybuchem I wojny światowej objął posadę naczelnika biura projektowego w Garwolinie. Rysunki odręczne z lat 1913–1914 zebrał w tece liczącej 17 luźnych kartek. W 1914 roku został wraz z biurem ewakuowany do Moskwy, skąd w 1916 roku wyjechał do Archangielska, gdzie projektował i budował drewniane doki portowe. Zaczął kolekcjonować pasy słuckie.

Poznał szesnaście lat młodszą Aleksandrę Siemiczajewską (1899–1981), wnuczkę polskiego zesłańca na Sybir. Ślub wzięli 22 listopada 1918 roku. Ona – osiemnasto-, on – trzydziestosześcioletni, stanowili dla siebie wsparcie w czasie szalejącego wówczas rewolucyjnego terroru, w wyniku którego Wacław stracił swoją nieodżałowaną kolekcję. Do odrodzonej Polski wrócili w 1919 roku, ostatnim statkiem z Archangielska, który odpłynął przed zdobyciem miasta przez Armię Czerwoną. Zatrzymali się w Warszawie. Wacław, nie mając stałego zatrudnienia, środki do życia zdobywał w ramach kontraktów na prace architektoniczne. Odniósł też skromny sukces jako wynalazca materiału do krycia dachów płaskich, który opatentował pod nazwą metasfalt.

Ojciec Sylwester po powrocie z Syberii w 1921 roku osiedlił się w Milanówku. Rodzina Wacława powiększała się: w 1920 roku urodziła się córka Antonina, rok później – syn Wojciech, potem – Maria (1927) i Anna (1931).

Od 1923 roku Wacław Szpakowski pracował w Ministerstwie Poczt i Telegrafów, skąd w 1931 roku został przeniesiony w charakterze radcy ministerialnego do urzędu w Bydgoszczy. W tym czasie swoje szkicowe pomysły ornamentalne przenosił sukcesywnie na kalkę techniczną, rysując tuszem za pomocą grafosu kolejne dzieła, układane w serie od A do F. W ciągu około dziesięciu lat wykreślił ok. 70 rysunków o zróżnicowanych formatach – od ok. 10 x 20 cm do ok. 70 x 120 cm. W 1933 roku przeszedł na przedwczesną emeryturę, wymuszoną rządowymi redukcjami zatrudnienia – skutkiem światowego kryzysu gospodarczego, pogrążającego również Polskę. W 1934 roku Szpakowscy powrócili do Warszawy, zamieszkując na Żoliborzu; Wacław pracował dorywczo jako architekt.

OTWOCK – POKÓJ I WOJNA

1935–1945

W 1935 roku Wacław Szpakowski wygrał konkurs na posadę architekta uzdrowiskowego w Otwocku. Cała rodzina zamieszkała w wynajętym mieszkaniu w małym drewnianym domku przy ul. Słowackiego 1. Wacław sporządził plan rozwoju Otwocka, zaprojektował szkołę i obelisk ku czci marszałka Józefa Piłsudskiego.

Po wybuchu wojny Wacław dołączył do Straży Obywatelskiej, zajmującej się m.in. identyfikacją i pogrzebami poległych. Po utworzeniu getta w 1940 roku Szpakowscy zamienili się mieszkaniami z zaprzyjaźnioną rodziną żydowską z ul. Kościuszki 1. Od 1941 roku Wacław był kontrolerem budowlanym w Powiatowym Wydziale Architektury. W tym czasie (1939–1943) wykonywał odręczne rysunki spirali, które zebrał w trzech zeszytach liczących łącznie 49 kart. Wykreślił też na kalce technicznej tuszem za pomocą grafosu 10 rysunków spirali o wymiarach od ok. 20 x 40 cm do ok. 40 x 140 cm. Serię tę oznaczył literą S.

Wraz z synem Wojciechem działali w Armii Krajowej; córki – w Szarych Szeregach. Wacław brał udział w wyrabianiu fałszywych dokumentów, m.in. jako pomocy dla eksterminowanych Żydów. Za uratowanie żydowskiej dziewczynki Aleksandra Szpakowska otrzymała pośmiertnie w 2004 roku Medal Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata.

W 1943 roku z nakazu władz okupacyjnych Wacław Szpakowski został na krótko przeniesiony do Lwowa. Po powrocie w 1944 roku do Otwocka był przez kilka miesięcy więziony przez komunistyczne organa bezpieczeństwa w celu wydobycia zeznań na temat syna, ściganego za działalność w AK.

WROCŁAW

1945–1973

Do Wrocławia Wacław przyjechał już w maju 1945 roku, aby pomóc synowi w ukryciu się przed bezpieką. Znalazł mieszkanie przy ul. Widok i pracę przy odbudowie fabryki wagonów Pafawag. Wojciech, który dołączył do ojca, został jednak rozpoznany; zagrożony aresztowaniem, próbował wydostać się na Zachód wraz z grupą „Zapory”. W trakcie ucieczki, w październiku 1945 roku, został śmiertelnie postrzelony przez czeskich żandarmów.

Żona z córkami dołączyły w listopadzie. Po okresie pracy w Pafawagu Wacław został kierownikiem miejskiego nadzoru budowlanego, a następnie wydziału budowlanego Dyrekcji Okręgowej Poczt i Telekomunikacji. Od 1952 roku pracował w Centralnym Biurze Studiów i Projektów Transportu Drogowego i Lotniczego, najpierw jako kontroler techniczny, a potem jako projektant.

W latach 1949–1950 wykorzystał swoje linearne wzory w projekcie wnętrza, w tym plafonu, kina „Przodownik” (nazwę tę w 1989 roku zmieniono na „Lwów”); inny plafon z liniami rytmicznymi w dużej skali zaprojektował dla Domu Kultury Pafawag, a dla przedszkola przy ul. Narcyzowej – polichromię.

W 1952 roku bezpieka odnalazła pozostawione przez Szpakowskich w Otwocku archiwum Armii Krajowej. W związku z tym Wacława aresztowano i przesłuchiwano.

W latach 1953–1954 powstał Album linii rytmicznych, zbierający dotychczasowe „pomysły linijne” w wersji ołówkowej, w formacie 31 x 25 cm. W 1954 roku Szpakowski zajął się „liniami łamanymi” – dowodzeniem matematycznym twierdzenia, że każda figura geometryczna jest linią rytmiczną.

W tym czasie córki zakładały własne rodziny. Wacław wraz z przejściem 30 czerwca 1958 roku na emeryturę przeniósł się z żoną z ul. Widok 2/4 do mniejszego mieszkania przy ul. Kościuszki 60. Porządkował szkice, rysunki, notatki. Napisał opublikowany w 5 numerze „Odry” z 1969 roku tekst Linie rytmiczne.

Zmarł 7 lutego 1973 roku w wieku 90 lat. Został pochowany 12 lutego na wrocławskim Cmentarzu Grabiszyńskim.